De in 1996 overleden acteur Leen Jongewaard zong ooit een lied dat de tekstregel ‘een eindeloze zandwoestijn wordt een betonnen wijk’ bevatte. Daarmee was de dramatiek voor echte Mokummers over de Bijlmermeer perfect verwoord. Vanuit de ramen van de hoofdstedelijke Jordaan bekeken was het idee van de nieuw te verrijzen wijk een schrikbeeld.
Weg de typische Amsterdamse gezelligheid van de nauwe straatjes die uit komen op grachten, weg de sigarenman, de bloemenzaak en de haringkar. Boven op elkaar gestapelde flats met centrale verwarming en de televisie op zelfde plek kwamen ervoor terug. Door de nijpende woningnood schoten de nieuwbouw wijken als paddenstoelen uit de grond. De Bijlmermeer was er zo een. Het moest de stad van de toekomst worden. Gebouwd volgens de principes van de functionaliteit. Daarin waren wonen, werken, verkeer en recreatie ruimtelijk gescheiden.
In 1968 rommelde het politiek in Suriname. Er kwam er een einde aan de macht van Johan Adolf Pengel, in de volksmond Jopie Pengel genoemd. Jopie gaf leiding aan de Nationale Partij Suriname (NPS), van oudsher de partij van de Afro-Surinamers. Henk Arron nam het stokje over als NPS-leider en beloofde Suriname onafhankelijkheid. De tweede partij van Suriname, de
Verenigde Hindoestaanse Partij (VHP) wilde van die onafhankelijkheid aanvankelijk niets weten. De voorman Jagernath Lachmon waarschuwde dat Suriname nog helemaal niet klaar was voor de sprong in het diepe. Met de kennis van nu moeten we zeggen dat ‘papa Lach’ gelijk had. Omdat de politiek in het koloniale Suriname niet langs ideologische maar etnische scheidslijnen liep zou men kunnen stellen dat het om een politiek verschil van mening ging tussen de Hindoestanen en de Creolen. Met de bloedige onafhankelijkheidstrijd van Algerije en Congo nog vers op het netvlies koos de Surinaamse bevolking eieren voor haar geld. In plaats van een veldslag tussen Creolen en Hindoestanen af te wachten, kocht men een ticket naar Belanda. De datum voor de onafhankelijkheid was gesteld op 25 november 1975. Naar mate die datum naderde werd de stroom naar Nederland intensiever. Er kwamen soms 5000 Surinamers per maand naar Nederland. De pensions in de grote steden, waar de meesten werden opgevangen, puilden uit. Huisjesmelkers verdienden goudgeld. Soms woonden er wel 14 mensen op plekken die normaal gesproken door 4 personen bevolkt moesten worden.
Terwijl de pensions uit hun voegen barstten, stond de Bijlmer leeg. Leeg omdat de mensen die zich de prijzen van de superflats met centrale verwarming konden permitteren massaal wegbleven. Die verkasten vanuit de benauwde jongbouw huizen van de binnenstad van Amsterdam, die na de tweede wereldoorlog in alle haastigheid van de wederopbouw gebouwd waren, naar de vrijstaande huizen van Almere en Lelystad. Dat was beter vertoeven dan in de hoogbouw honingraten van de Bijlmer.
Bijlmer activist Just Maatrijk wist wel raad met de ontstane impasse tussen wel en niet willen wonen in een betonnen droom. Met een kleine intense posse, waarin in ik heel even heb mogen mee rijden, werden in een rap tempo rond de honderd appartementen gekraakt in de toenmalige flat Gliphoeve. De Surinaamse onafhankelijkheidsmigranten verhuisden van de krappe pensions van de binnenstad naar ruime en riante flats van de Concrete Jungle zoals Bob Marley dit soort wijken noemde. Daarmee heeft Just ‘Jusu’ Maatrijk, een in de Paramaribose wijk van Dijk geboren en getogen Surinamer, de Bijlmer eigenhandig zwart gemaakt! De KLM lijndienst tussen Paramaribo en Amsterdam werd omgedoopt tot de Bijlmer Express. De Bijlmer werd het centrum van zwart Nederland. Nee! De Bijlmer werd het centrum van zwart Europa! Een zwarte enclave waar de nieuwe Surinaamse vlag op 25 november 1975 eerder gehesen werd dan in Suriname! Een plek waar Kwaku belangrijker is dan Rembrandt en schaafijs patat met of zonder staat.
Ik ken de Bemre omdat ik er al woonde toen er maar vier flats fier stonden: Hoogoord, Haag en Veld, Hofgeest en Hoge Vecht. Ik had op mijn vijftiende in 1970 een witte Hollandse hospita die mij een kamertje verhuurde in Haag en Veld. Julius Theodorus Hugo Uiterloo alias ‘Lieve Hugo’ bracht in 1974 hoogstpersoonlijk zijn lp ‘King of Kaseko’ naar de flat Gliphoeve 934, zodat de Milestones de tracks konden draaien op hun razend populaire huisfeesten. Feesten die een protest waren omdat zwarte jongeren op het Leidseplein geweigerd werden in discotheken. Feesten die bruisten van energie: een frisse nieuw Nederlandse cultuur werd geboren uit een baarmoeder van beton. De Milestones waren een jongerenbeweging die de basis hebben gelegd voor veel migrantenbeleid dat later zou volgen. In tegenstelling tot de Parijse voorsteden of de Britse achterstandswijken was de Bijlmer een parel. Unieke, zorgzaam laag voor laag, opgebouwde materie.
De Bijlmermeer bestaat dit jaar 50 jaar. Dingen zijn veranderd. De naam veranderde van het proletarische Bijlmermeerpolder in het chique ‘Amsterdam Zuidoost’. VHP betekent in Suriname nu Vooruitstrevende Hervormings Partij en de honingraat flats hebben plaats gemaakt voor laagbouw. Het Kwaku Summerfestival is uitgegroeid tot een evenement van internationale allure en Zuidoost kent de snelst groeiende economische vooruitgang van Europa. De betonnen wijk in de eindeloze zandwoestijn is volwassen. Leve de Bemre!
Guilly Koster
www.newmediaplatform.nl
